Fair Trade, fair trade czy Sprawiedliwy Handel?

„Fairtrade”, „Fair Trade”, „Sprawiedliwy Handel”, „fair trade”,„sprawiedliwy handel”. Zdarza się, że wszystkie albo większość z tych zwrotów używanych jest niemalże zamiennie, ale nie są one swoimi synonimami. Co zatem tak naprawdę oznaczają te terminy i jaka jest ich historia? Śpieszymy wyjaśnić! 

„fair trade” lub jego odpowiednik w języku polskim „sprawiedliwy handel” to pojęcie najszersze z wyżej wymienionych. Odnosi się bowiem do ogólnie rozumianej idei, w której chodzi o uczciwe i sprawiedliwe zachowania w relacjach handlowych.
„Fair Trade” (lub używany zamiennie „Sprawiedliwy Handel') jest to pojęcie węższe znaczeniowo od „fair trade” i od idei przechodzi do czynów, które ją urzeczywistniają. Fair Trade bowiem to ruch, który za cel stawia sobie w praktyce realizowanie zasad uczciwości w handlu, między innymi poprzez różne organizacje i systemy certyfikacji organizacji i produktów.
„Fairtrade” z kolei to najwęższe z wymienionych pojęć, które określa jeden z systemów certyfikacji produktów będący własnością organizacji Fairtrade International. Inne systemy certyfikacji to między innymi  Fairtrade, Naturland Fair, Fair for Life lub EcoCert Fair Trade.

A zatem „Sprawiedliwy Handel” (lub „Fair Trade”) związany jest z rodzajem wymiany handlowej, która odbywa się na specjalnych zasadach i tak naprawdę może dotyczyć zarówno oznakowanych (certyfikowanych), jak i nieoznakowanych produktów i działalności różnych organizacji i przedsiębiorstw. Przyjrzyjmy się jego historii. 

Dziś Fair Trade jest ruchem o światowym zasięgu, który rozwija się bardzo dynamicznie, angażując co raz więcej rękodzielników, producentów, organizacji i przedsiębiorstw. W Polsce pojawił się zaledwie kilka lat temu, ale i w wymiarze globalnym jego historia jest stosunkowo młoda. 

Wszystko zaczęło się w Stanach Zjednoczonych w drugiej połowie lat 40. XX wieku, kiedy to Organizacja Ten Thousand Villages zaczęła skupować na specjalnych zasadach rękodzieło z Puerto Rico. Pierwszy, oficjalny sklep Fair Trade założony został w 1958 r. W tym samym okresie ruch zaczął kiełkować także w Europie, gdzie Oxfam UK zaczął sprzedawać rękodzieło chińskich. Podobne inicjatywy zaczęły mieć miejsce w Holandii. W czasie zaś w drugiej połowie lat 60. zakładana była organizacja Fair Trade Orignial w Dani zaczęto sprzedawać trzcinę cukrową pod hasłem „kupując tę trzcinę wspierasz rozwój rolników”. I tak z czasem powstawać zaczęło inne sklepy Fair Trade, a wraz z nimi organizacje, stawiające sobie za cel wspierania zmarginalizowanych producentów, dążąc do wspierania i inicjowania relacji handlowych opartych na dialogu i partnerstwie. 

Oprócz oddolnych, obywatelskich inicjatyw Fair Trade zaczął się pojawiać na agendzie polityki międzynarodowej. Drugiej konferencji UNCTAD (Konferencja ONZ na temat Handlu i Rozwoju) przyświecało hasło „Trade not Aid” - „Handel zamiast Pomocy”.
Rozwoju Sprawiedliwego Handlu (lub alternatywnego handlu, jak się także na ten ruch mówiło) od lat 60. związany był głównie handlem jako odpowiedzią na ubóstwo i klęski w krajach Globalnego Południa. Wiele z działań inicjowanych było przez instytucje religijne w Europie Zachodniej, które organizowały producentów i produkcje w krajach politycznie i ekonomicznie marginalizowanych, by potem eksportować produkty do krajów Globalnej Północy. 

Pierwsze produkty, z jakimi związanymi jest historia Fair Trade to rękodzieło. Kupowanie ich przez organizacje było w istotny sposób zasilało budżet rękodzielnika, będąc nierzadko jednym z ważniejszych źródeł utrzymania.  W 1973 Fair Trade Original w Holandii zaczęło sprowadzać pierwszą kawę Fair Trade z kooperatywy lokalnych rolników z Gwatemali. Dziś kawa jest jednym z produktów, który kojarzony jest z ideą fair trade. Jej sukces zachęcił organizacje Fair Trade do poszerzenia z czasem asortymentu o czekoladę, herbatę, ryż czy cukier. Z czasem dołączyły do nich na przykład kwiaty czy bawełna. 

Od połowy lat 70. organizacje Fair Trade na całym świecie zaczęły spotykać się nieformalnie. Z czasem narodziła się potrzeba sformalizowania tych spotkań i tak w 1987 na mocy decyzji 11 największych organizacji Fair Trade powołana została do życia Europejskie Stowarzyszenie Sprawiedliwego Handlu - European Fair Trade Association (EFTA), a dwa lata potem Światowa Organizacja Sprawiedliwego Handlu - World Fair Trade Organisation (WFTO), wcześniej znana jako Międzynarodowa Federacja Handlu Alternatywnego the International Federation of Alternative Trade (IFAT). Z czasem powstały też regionalne oddziały, takie jak WFTO Asia czy WFTO Africa. 

Współpraca w sektorze Fair Trade jest niezwykle istotna, zwłaszcza że dziś istnieje kilka organizacji na poziomie światowym, m.in. FLO (Fairtrade International), IFAT (WFTO), NEWS! i EFTA , które w 1998 zaczęły się spotykać by zapewnić swoim członkom współpracę w najważniejszych obszarach. Ten networking obejmuje także organizacje na poziomie sieci lokalnych takie jak Ecota Fair Trade Forum in Bangladesh, Fair Trade Group Nepal, Associated Partners for Fairer Trade Philippines, Fair Trade Forum India, Kenya Federation for Alternative Trade (KEFAT), etc.

Większość z organizacji Fair Trade ma odrębny system certyfikowania – produkty lub producenci spełnią wymagania (w tym także finansowe) określone przez organizacje może aplikować po odpowiedni certyfikat. 

To co dla nas jest bardzo ważne w ruchu Fair Trade to że wstrząsnął, i nadal wstrząsa, konwencjonalnymi zasadami handlu i jest ważnym promotorem idei fair trade i zmian dla równości i równowagi w światowej gospodarce. Wierzymy też, że najważniejsza jest idea. I dlatego ze naszej strony nieustanie poszukujemy produktów i producentów, którzy działają zgodnie z jej założeniami. Niezależnie od tego czy z certyfikatem, czy bez.